Joséphine. Verlangen, ambitie, Napoleon, Kate Williams

Uitgeverij Prometheus / Bert Bakker (Amsterdam 2014)

ISBN: 978 90 351 3619 9

Paperback, met twee illustratiekaternen in kleur.

438 pagina’s

€ 12, 50

Joséphine

Joséphine de Beauharnais (1763-1814), de eerste vrouw van Napoleon Bonaparte, leidde een turbulent en interessant leven. Van een plantageeigenaarsdochter op Martinique werd zij uiteindelijk keizerin van Frankrijk. Kate Williams houdt zich bij het beschrijven van het leven van Joséphine aan de historische feiten, en zorgt er met haar schrijfstijl tegelijkertijd voor dat de lezer zich kan inleven in deze beeldend geschreven biografie.
Het levensverhaal van Joséphine is bijzonder en zeer geschikt voor een boek. Williams is dan ook lang niet de eerste die haar biografie schreef. Voor haar onderzoek heeft de auteur veel bestaande secundaire literatuur over Joséphine en Napoleon gebruikt, en verder brieven als primaire bronnen. Williams’ biografie voegt op deze manier weinig nieuws toe aan de bestaande kennis over Madame de Beauharnais, maar zorgt wel voor een zo compleet mogelijk verhaal. Williams heeft helaas nagelaten om verantwoording af te leggen over de manier waarop zij haar bronnen gebruikt. Hierdoor leest het boek waarschijnlijk soepeler, maar doordat een kritische visie op haar bronnen ontbreekt, ontstaan soms twijfels over de juistheid van informatie en de wetenschappelijke waarde van het werk.
Joséphine werd geboren op Martinique als Marie-Josèphe-Rose de Tascher de La Pagerie. Zij is voornamelijk bekend van haar leven met Napoleon, maar had voordat zij hem ontmoette al een hoop levenservaring opgedaan. Als tiener werd Joséphine (die toen nog gewoon Marie werd genoemd) naar Frankrijk gestuurd om te trouwen met de zoon van de minnaar van haar tante, de militair Alexandre de Beauharnais. Dit huwelijk was geen succes, maar zorgde wel voor twee kinderen: Eugène en Hortense.
Tijdens de periode van Terreur na de Revolutie probeerde Joséphine zich als praktisch alleenstaande moeder overeind te houden. Tegelijkertijd deed zij haar best om door de Parijse bovenklasse geaccepteerd te worden. Dit werd gedwarsboomd door de arrestatie van Alexandre in 1794, op verdenking van staatsondermijning. Hoewel Alexandre en Joséphine in die tijd gescheiden leefden, waren zij officieel nog getrouwd en werd zijn vrouw daardoor ook gevangengezet. Alexandre belandde onder de guillotine. Joséphine zou hem volgen, maar werd net op tijd gered door de dood van Robespierre, die het einde van de Terreur betekende.
Door haar heldenpositie als slachtoffer van de Terreur steeg Joséphine snel op de sociale ladder van Parijs. Zij werkte aan haar contacten, zowel door het sluiten van goede vriendschappen als het aangaan van verschillende affaires. Zo werd Joséphine langzaam een veelbesproken societydame in Frankrijk. Toen zij de maîtresse werd van de machtige politicus Paul Barras waren haar financiële en sociale positie verzekerd.
Barras wilde op een gegeven moment de jonge Corsicaan Napoleon Bonaparte in zijn kamp krijgen en zette hiervoor zijn minnares in. Williams beschrijft de strijd die Napoleon voerde om de elegante Joséphine te veroveren – aan het eind van hun leven zouden deze rollen omgedraaid zijn. Joséphine, zoals Napoleon haar was gaan noemen, maakte de hele militaire en politieke opkomst van de toekomstige keizer van Frankrijk mee. Naarmate Napoleon echter machtiger werd, werd zijn vrouw steeds afhankelijker van zijn grillen.
Over het karakter van Joséphine is Williams niet altijd even eenduidig. Duidelijk wordt dat zij een gat in haar hand had; Joséphine gaf bakken met geld uit om om haar uitbundige levensstijl voort te kunnen zetten, en was hierdoor altijd afhankelijk van rijke vrienden. Waar de lezer ook niet omheen kan is de liefde tussen Joséphine en Napoleon – ondanks hun vele ruzies, beider affaires en voortdurende geldproblemen bleef deze sterk. Zelfs na de scheiding, die werd doorgezet omdat Napoleon een erfgenaam nodig had, bleef hun contact liefdevol.
De Marie-Josèphe-Rose van Martinique is echter een hele andere vrouw dan de keizerin van Frankrijk. Waar zij in haar jeugd als sociaal onhandig persoon wordt neergezet, die de verfijnde Parijse etiquette niet kan bijbenen, staat Joséphine aan het einde van haar leven bekend als een charmante, elegante vrouw die juist voor de sociale contacten van haar man zorgdroeg. Daarnaast hield zij van botanie, en verfraaide haar buitenverblijf Malmaison met vele exotische dieren en planten. De veranderingen in Joséphine’s karakter worden niet verklaard, wat waarschijnlijk ook niet mogelijk is, maar hadden wel duidelijker aangestipt mogen worden. Nu lijkt het soms of het boek over verschillende vrouwen verhaalt.
Williams slaagt in haar poging om het persoonlijke verhaal van Joséphine en Napoleon te verweven met de turbulente politieke geschiedenis van Frankrijk tussen 1770 en 1815. Zijdelings worden belangrijke personen geïntroduceerd, de hobby’s van Madame de Beauharnais besproken en de vele affaires van het keizerlijke paar uit de doeken gedaan. Een nadeel hiervan is dat de grote overdaad aan informatie een geconcentreerde lezer vereist. Kun je echter deze concentratie opbrengen, dan wacht je het bijzondere levensverhaal van de eerste keizerin van Frankrijk.

Maria Klever