Luitgard Mols, Verlangen naar Mekka. De hadj in honderd voorwerpen
Heleen van Ketwitch Verschuur, uitgave: De Nieuwe Kerk (Amsterdam 2013)
ISBN 978 90 78653 43 1
Gebonden, rijk geïllustreerd in kleur en zwart-wit, met verklarende woordenlijst en geraadpleegde literatuur
237 pagina’s
€ 15, –
Verlangen naar Mekka
De publicatie Verlangen naar Mekka. De hadj in honderd voorwerpen volgt de verhaallijn en thema’s van de tentoonstelling Verlangen naar Mekka – de reis van de pelgrim in Rijksmuseum Volkenkunde in Leiden. Deze tentoonstelling biedt een overzichtstentoonstelling over de bedevaart naar Mekka. In de tentoonstelling zijn voorwerpen te zien uit het British Museum, daarnaast worden persoonlijke verhalen en indringende reportages gepresenteerd. Dit maakt de tentoonstelling ‘de eerste substantiële tentoonstelling in Nederland over de hadj’ zoals directeur Stijn Schoonderwoerd van Rijksmuseum Volkenkunde het noemt. (p. 6) De indeling van de thema’s in het werk Verlangen naar Mekka komt overeen met de catalogus The Art of Hajj door Venetia Porter. Dit was de catalogus die verscheen bij de tentoonstelling Hajj. Journey to the Heart of Islam in het British Museum. Verlangen naar Mekka. De hadj in honderd voorwerpen is geschreven door dr. Luitgard Mols met eindredactie van Arnoud Bijl. Dr. Luitgard Mols (1968) is vanaf 2012 conservator Midden-Oosten, West- en Centraal Azië bij het Rijksmuseum Volkenkunde in Leiden. Zij studeerde Arabisch aan de Universiteit Leiden en Islamitische kunst en archeologie aan de Universiteit van Oxford. In 2006 schreef zij haar proefschrift Mamluk Metalwork Fittings in their Artistic and Architectural Context. Zij ontsloot tijdens en na haar studie bij verschillende musea en bibliotheken deelcollecties islamitisch keramiek, metaalwerk, munten en boekbanden. Sinds 1995 heeft zij verschillende functies bekleed aan de Universiteit Leiden, onder andere als projectmedewerker bij ENCCAP en SYNCAS (culturele uitwisselingsprojecten ten behoeve van cultuurbehoud in het Midden Oosten). Vanaf 2007 werkt zij als gastconservator, gastdocent en onderzoeker-publicist bij musea en universiteiten, waaronder Museum Volkenkunde. Verlangen naar Mekka. De hadj in honderd voorwerpen biedt een globaal overzicht van de reis naar Mekka, een reis die elk jaar door zo’n vijfduizend Nederlandse moslims gemaakt wordt om gezamenlijk de hadj te verrichten. De hadj is de pelgrimstocht naar Mekka die elk jaar drie miljoen moslim uit de hele wereld samenbrengt. In de publicatie wordt aan de hand van honderd voorwerpen die terugkomen in de tentoonstelling, aandacht besteed aan de verschillende aspecten van deze bedevaart. Zo komen de volgende thema’s aan bod: de stad Mekka, de reis van de pelgrim, verbeelding van de Ka’ba, de rituelen van de bedevaart, de kiswa, de moskee van Mohammed en de pelgrimssouvenirs. Elk thema wordt in de publicatie voorafgegaan door een korte inleiding in het onderwerp. Met name de Ka’ba neemt een prominente rol in binnen de hadj. Vandaar dat dit bouwwerk een apart thema verdient binnen Verlangen naar Mekka. De Ka’ba, oftewel het Huis van God, is in functie en bouwvorm uniek. Van oudsher heeft de Ka’ba als inspiratiebron gediend voor kunstenaars uit alle windstreken. Dit is goed terug te zien in de veertien voorwerpen binnen dit thema. Met name de installatie Magnetism van Ahmad Mater (2011) in de Athr Gallery in Djedda is erg indrukwekkend. In dit werk roept de kubusvormige magneet de associatie van pelgrims die de K’ba omcirkelen op. (p.106-107) Het thema ‘de rituelen van de bedevaart’ geeft een inkijkje in de verschillende rituelen rond de Ka’ba en gedeeltelijk buiten de stad Mekka. Een voorbeeld is bijvoorbeeld de woeqoef op de berg Arafat. Dit is het belangrijkste ritueel van de hadj:
Na een rituele wassing verricht men gezamenlijk het gebed op de berg en vlakte van Arafat. Daarna, van het middaguur tot zonsondergang, blijven moslims bij de Berg van Vergeving staan, lezen zij de koran, bidden voor persoonlijke zaken, tonen berouw en vragen God om vergeving. (p. 148-149)
Een ander interessant thema is ‘de terugkomst: pelgrimssouvenirs’. In dit hoofdstuk is goed de verandering van het soort souvenirs in de loop der tijd te zien. Zo stelde de Engelse wetenschapper Edward Lane in 1835 vast dat Egyptische pelgrims terugkeerden van de hadj met onder meer Zemzem-water in porseleinen, tinnen of koperen flesjes, fragmenten van de kiswa, ‘koeken’ gemaakt van stof uit de grafkamer van de profeet, harswierook, kammen van aloëhout, etc. Tegenwoordig is dit aanbod flink uitgebreid en ook zeer gemoderniseerd. Zo kun je vandaag de dag ook denken aan souvenirs als een digitale koran en horloges, maar ook nog steeds etenswaar, kleding en accessoires – weliswaar in een andere vorm of gemaakt van ander materiaal. (p. 206-207) Voor de leek die geïnteresseerd is in de islam en meer wil weten van de pelgrimstocht naar Mekka, is deze publicatie een absolute aanrader. Het werk is mooi vormgegeven en bevat prachtige kleurenillustraties. Daarbij heeft het een handzaam formaat en leest het lekker weg. De grote verscheidenheid aan voorwerpen die in Verlangen naar Mekka aan bod komen zorgen voor een gevarieerd en globaal beeld van de hadj. Per voorwerp is een beknopt toegankelijk geschreven verhaal gemaakt, waardoor de lezer een goede introductie in het onderwerp krijgt. Al met al bieden de inleidende teksten aan het begin van elk thema een handvat en een goede eerste indruk van de achtergrond van de hadj. Voor diegene die al meer kennis van het onderwerp hebben, is dit boek hoewel het een mooi globaal overzicht biedt, niet ideaal. Het werk biedt geen uitgebreide achtergrondinformatie over of analyse van het onderwerp, maar is hier ook niet voor bedoeld. Verlangen naar Mekka is een fraaie uitgave bij de tentoonstelling bij Rijksmuseum van Volkenkunde en een goede eerste kennismaking met het onderwerp.
Vera Weterings
De tentoonstelling Verlangen naar Mekka – de reis van de pelgrim is tot en met 9 maart 2014 in Rijksmuseum Volkenkunde in Leiden te bezoeken.